Razmeštaj stanovništva Srbije u kontekstu teorija o populacionom optimumu

Abstract

Distribution of the population reflects the integrity of the natural, social, economic and historical factors of the geospace, relevant both for fundamental and for applied researches. Complex spatial structure of the contemporary distribution of population in the world, and in Serbia as well, during history were specified by human migrations of complex scope and determinants. In the scientific debates over the long term, the older models of distribution generally treated dispersion, and the newer models, mainly from the 70s of XX century, polarization, that is, clustering of the population through spatial concentration. These questions are the core of geographic access to the condition and development of population systems, that can be viewed through spatial-analytical approach. The aim is primarily a test of spatial aspects of population phenomena through distribution characteristics, forms of spatial structures, connections and relationships between demographic elements and other spatial systems as dynamic and temporally variable categories. Distribution is a result of the changes that have occurred in the past and transitional conditions of demographic and overall development. Development of the spatial-analytical approach in population science is correlated with the use of modern quantitative methods and technical researches, as mathematical and statistical methods facilitate consideration of the flow and the determinants of population phenomena. The optimal population number is most often discussed in relation to the complex relationship between resources, space, level of technological and agricultural development, migrations, as well as any significant relationship between the old and the young population in a given territory. One of the main questions is where is the balance (or compromise) between the quantity and the quality of life? The most common answer is that it can be found in the distribution of population, as the most optimal distribution of population today imposes as an absolute necessity. The aim of research in this PhD thesis is to assess the development of the theory of population optimum over a longer period of history, to define the direction in 9 contemporary theoretical debates, as well as to get to the base of the theoretical model that could be applied to the statistical empirical material for Serbia. This has been achieved by monitoring the attitudes of the optimal population number from ancient times to the present, with its abstraction and emphasis on the most significant models in order to better perform their evaluation. In the world there is a numerous literature that treats the theoretical aspects of the population optimum, many conferences on the subject were held, and in recent decades a significant number of organizations studying this issue had been also established. A large number of empirical analyses on both the global and the national level have been done, which is associated with the intensification of research of this phenomenon especially since the 70-ies of XX century, when there was a reaffirmation of the population optimum theory...

Razmeštaj stanovništva odražava celovitost prirodnih, društvenih, ekonomskih i istorijskih činilaca geoprostora, relevantnih kako za fundamentalna, tako i za aplikativna istraživanja. Složenu prostornu strukturu savremenog razmeštaja populacije u svetu, kao i u Srbiji, tokom istorije su determinisale ljudske migracije, složenog obima i determinanti. U naučnim raspravama u dužem vremenskom periodu stariji modeli razmeštaja su uglavnom tretirali disperziju, a noviji modeli, pre svega od 70-ih godina XX veka, polarizaciju, odnosno grupisanje stanovništva kroz prostornu koncentraciju. Ova pitanja su srž geografskog pristupa stanju i razvoju populacionih sistema, koji se sagledava kroz prostorno-analitički pristup. Cilj je prevashodno ispitivanje prostornih aspekata populacionih fenomena kroz osobine razmeštaja, oblika prostornih struktura, veza i odnosa elemenata demografskih i ostalih prostornih sistema kao dinamičnih i vremenski promenljivih kategorija. Razmeštaj je rezultat promena do kojih se došlo u prethodnim i prelaznim stanjima demografskog i ukupnog razvoja. Razvoj analitičko-prostornog pristupa u populacionoj nauci u korelaciji je sa korišćenjem savremenih kvantitativnih metoda i tehnika istraživanja, jer matematičke i statističke metode olakšavaju razmatranje toka i determinanti populacionih fenomena. Optimalan broj stanovnika se najčešće razmatra u odnosu na kompleks veza između resursa, prostora, nivoa tehnološkog i poljoprivrednog razvoja, migracionih kretanja, kao i sve značajnijeg odnosa između starog i mladog stanovništva na određenoj teritoriji. Jedno od osnovnih pitanja jeste gde je ravnoteža (ili kompromis) između kvantiteta stanovništva i kvaliteta života? Najčešći odgovor je da se ona može naći u razmeštaju stanovništva, jer se najoptimalnija distribucija stanovništva danas nameće kao apsolutna potreba. 5 Cilj istraživanja u ovoj doktorskoj disertaciji je sagledavanje razvoja teorije populacionog optimuma u dužem istorijskom periodu, da bi se definisao pravac u savremenim teorijskim raspravama, kao i da se dođe do osnove teorijskog modela koji je mogao biti primenjen na statističkom empirijskom materijalu za Srbiju. To se postiglo praćenjem stavova o optimalnom broju stanovnika od najstarijih vremena do danas, uz njihovo apstrahovanje i naglašavanje najznačajnijih modela, kako bi se bolje izvršila njihova evaluacija. U svetu postoji brojna literatura koja tretira teorijske aspekte populacionog optimuma, održano je mnogo naučnih skupova na tu temu, a poslednjih decenija osnovan je i značajan broj organizacija koje izučavaju ovu problematiku. Urađen je i veliki broj empirijskih analiza kako na globalnom, tako i na nacionalnom nivou, što je u vezi sa intenziviranjem istraživanja ovog fenomena naročito od 70-ih godina XX veka, kada dolazi do reafirmacije teorije populacionog optimuma...